Kā ka luna hoʻoponopono nota: Unuhi ʻia na Ākea Kahikina. Click here to read this article in English.

No kekahi makahiki hou, ʻaʻole e loaʻa ana nā ʻokina i nā laikini kaʻa, ʻo ia hoʻi ma nā huaʻōlelo liʻiliʻi i hoʻolikelike ʻia ma nā lihi o ka laikini, ma muli o ke eo ʻana o House Bill 105. Akā, lana ka manaʻo o nā hoa kākoʻo, ʻaʻole kēlā ka hopena o ka hana. 

Ua paipai ka pila i ka hoʻāpono ʻana i nā mea kalaiwa e hōʻike aku i nā ʻokina ma kā lākou mau laikini kaʻa. Ua lanakila ia pila ma kona heluhelu hou ʻia ʻana i kekahi mau pule aku nei, akā, ʻaʻole ia i heluhelu hou ʻia no ka manawa ʻekolu, ʻo ia hoʻi ka hana i koi ʻia no ka hoʻāpono ʻana i ka pila ma mua o ka pau ʻana o ke kau i kēia pule. 

Ma o kēia hoʻololi, e hoʻololi ʻia ana ka huaʻōlelo wale nō ʻo Hawaiʻi, ka mea i kākau ʻia iā luna o ka laikini ānuenue kaulana. Akā, ua hoʻonui ʻia kona koʻikoʻi ma muli o ko ka mokuʻāina kūkākūkā ʻana i ka hoʻolaha hou ʻana i ka ʻōlelo Hawaiʻi. 

ʻO kēia hana no ka ʻike lehulehu ʻana i ka ʻōlelo Hawaiʻi, he hōʻailona ia no ka hoʻomaʻamaʻa hou a me ka mālama ʻana i ka ʻōlelo Hawaiʻi ma kekahi pae nui, wahi a Zuri Aki, he luna hoʻohana kulekele lehulehu no ke Keʻena Kuleana Hawaiʻi.

“ʻO nā māka kālele leo, ka mea e nānā pinepine ʻole ʻia…he manaʻo nō ko lākou. Hiki i ka ʻokina ke hoʻololi ʻokoʻa aku i ka manaʻo o kekahi huaʻōlelo,” wahi a Aki. “Hōʻike leʻa ʻia, ma ka moʻomeheu a me ka loina Hawaiʻi, he koʻikoʻi kāu e ʻōlelo aku ai. ʻO ka ʻōlelo Hawaiʻi kekahi o nā ʻōlelo kūhelu ʻelua ma ʻaneʻi, no laila, he koʻikoʻi nō ko ka mokuʻāina ʻike ʻana i kēlā.”

Eia naʻe, ua kūʻēʻē ke Keʻena Mākaʻi o Honolulu i ka pila ma muli o nā hopohopo e hiki ʻole ana i nā mākaʻi ke hoʻomaopopo i ka inoa wahi. 

“E hoʻololi ʻia ana ko kākou heluhelu ʻana i nā laikini kaʻa, keu hoʻi mai kahi mamao mai. Eia hoʻi, hiki ke hoʻohana ʻia nā laikini kaʻa ma nā mokuʻāina ʻē aʻe, kahi e hoʻomaopopo ʻole ʻia ana kēlā mau ʻano māka,” wahi a Stason Tanaka, ka mekia kūikawā no ke Keʻena Mākaʻi Kū Huina, ma kekahi ʻōlelo hōʻike i kākau ʻia. 

“Ua manaʻo ʻia, e hana ʻia ana kēia hana no ka huaʻōlelo hoʻokahi ʻo Hawaiʻi iā luna o ka laikini kaʻa,” wahi a Derek Miyashiro, ka hope luna o ke Keʻena Lawelawe Kanaka. “ʻAʻole e hoʻololi ʻia ʻana o ka helu o ka laikini kaʻa.”

Akā, ʻaʻole lawa kā Miyashiro ʻōlelo hoʻohiki i nā mea kau kānāwai. 

Ke hui pū nei ʻo Civil Beat me ka polokalamu kākau ʻatikala ma ke Kulanui o Hawaiʻi ma Mānoa no ke kūkala nūhou ʻana e pili ana i ke kau ʻahaʻōlelo. E hoʻopuka ʻia ana nā moʻolelo ma Ka Leo, ka nūpepa haumāna ma UH. 

E mau ana nō ka nui a me ke ʻano o ka huaʻōlelo ma nā laikini kaʻa e like me nā makahiki i hala, akā, ʻo ka ʻike maka ʻana i ka pela ʻia ʻana o “Hawaiʻi” i ʻō a i ʻaneʻi, he mea waiwai loa kēlā i ka hōʻihi ʻana i ka moʻomeheu Hawaiʻi, wahi a Aki. 

I loko nō o ka hoʻopaneʻe ʻia ʻana o ka heluhelu ʻana i ka pila i kekahi wā aʻe, ʻo ia hoʻi, ʻaʻole i lanakila ia pila ma kēia kau ʻahaʻōlelo, lana naʻe ka manaʻo o nā mea ʻōlelo Hawaiʻi, e hoʻomau ʻia ana ka hoʻolaha hou ʻia ʻana o ka ʻōlelo ma ka pae ʻāina a me nā pōʻaiapili politika i ka wā e hiki mai ana. A lana hoʻi ka manaʻo, e hāpai hou ʻia ka pila i ka ʻAhaʻōlelo i kēia makahiki aʻe. 

“ʻO ka pahuhopu nui, ʻo ia ka hoʻomau ʻana i ke ola o ka Hawaiʻi,” wahi a Aki. “Ma o ka hoʻomau a me ka hoʻomaʻamaʻa hou ʻana i ka ʻōlelo, ola ka Hawaiʻi i ka Hawaiʻi ʻana … a ma ka wā e hiki mai ana, e mālama ʻia ana nā inoa wahi, ka moʻolelo o ia wahi a me ka manaʻo o laila.”

“Ke lana nei ko mākou manaʻo, e hoʻokiʻekiʻe ʻia ana ka pae o ka ʻōlelo i pae no ka ʻōlelo ʻana ma nā pikineki a me nā māhele a pau o ka nohona. No ka mea, aia nō ka moʻomeheu i loko o ka ʻōlelo … a e nui aʻe ana ko kākou hoʻomaopopo ʻana i ka moʻomeheu (o kākou),” wahi āna. 

Ua kākoʻo ʻia kēia papahana e ka ʻOhana o Harry Nathaniel, Levani Lipton, ka ʻOhana Mar, a me Lisa Kleissner.